Vì sao cần chiến lược trước khi bước ra sân khấu?
Nhiều người chỉ dành thời gian viết nội dung, học thuộc, rồi bước lên sân khấu với hy vọng… “mọi thứ sẽ ổn”. Nhưng sự thật là: chuẩn bị theo cảm tính dễ khiến bài nói rơi vào tình trạng rối mạch, thiếu kết nối, hoặc tệ hơn – rơi vào im lặng vì quên mất mình đang định nói gì.
Trong khi đó, những người thuyết trình hiệu quả thường có chiến lược rõ ràng – không chỉ về nội dung, mà cả về tâm lý, cách diễn tập và cách xử lý khi có tình huống bất ngờ xảy ra.
Chiến lược không chỉ là nội dung, mà là cách tư duy
1. Lên dàn ý thuyết trình theo mô hình tư duy tổng thể
Thay vì viết từng câu rồi học thuộc, người có chiến lược sẽ xác định trước:
- Mở bài: Gây chú ý và nêu rõ mục tiêu
- Thân bài: Gồm 2–3 luận điểm rõ ràng, mỗi luận điểm có dẫn chứng hoặc ví dụ cụ thể
- Kết bài: Tóm gọn thông điệp + gợi mở hoặc hành động cụ thể
Việc này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian ghi nhớ, mà còn giúp người nghe dễ theo dõi và ghi nhớ nội dung chính. Nhiều nhà nghiên cứu diễn thuyết chuyên nghiệp đã khẳng định vai trò của cấu trúc ba phần này, trong đó nổi bật là Nancy Duarte với cuốn Resonate (2012), một công trình phân tích chuyên sâu về cách các bài nói truyền cảm và hiệu quả đều đi theo nhịp điệu tổng – phân – hợp.
2. Luyện tập trước khi nói: có kế hoạch và mục tiêu
Không phải cứ tập nhiều là tốt. Người có chiến lược sẽ luyện tập từng phần, từng kỹ thuật. Ví dụ:
- Ngày 1: Tập mở bài thật tự nhiên (không đọc)
- Ngày 2: Tập thân bài, nhấn vào từ khóa, ngắt nghỉ đúng chỗ
- Ngày 3: Tập kết bài với ánh mắt và tốc độ nói chậm dần
Việc chia nhỏ mục tiêu luyện tập giúp bạn không bị quá tải, đồng thời cải thiện từng phần rõ rệt theo thời gian (Nguồn: Beilock & Carr, 2001 – nghiên cứu về hiệu suất giảm do áp lực khi thiếu luyện tập chiến lược).
Chuẩn bị chiến lược còn là chuẩn bị về tâm lý
1. Kiểm soát cảm xúc: lo lắng là tín hiệu, không phải trở ngại
Theo nghiên cứu của Brooks (2014), những người tái định nghĩa cảm xúc lo lắng thành “háo hức” trước khi thuyết trình thường có kết quả tốt hơn so với người cố gắng “bình tĩnh lại”. Chìa khóa nằm ở cách bạn gán tên cho cảm xúc.
Người có chiến lược không cố gắng loại bỏ cảm xúc – họ chuyển hóa nó.
2. Chuẩn bị phản ứng, không chuẩn bị kịch bản cứng nhắc
Sai lầm phổ biến là học thuộc toàn bộ nội dung. Nhưng nếu có một chi tiết bị quên, bạn dễ bị “mất phương hướng”. Thay vào đó, người có kinh nghiệm chuẩn bị cho cả những điều… không chuẩn.
Họ đặt trước các câu hỏi giả định:
– Nếu khán giả thờ ơ?
– Nếu máy chiếu hỏng?
– Nếu bản thân quên một phần nội dung?
Việc chuẩn bị tâm lý cho tình huống bất ngờ giúp bạn vững vàng và bớt sợ sai (Nguồn: Harvard Business Review, 2019, bài viết “Speak Like a Leader”).
Tránh 3 sai lầm phổ biến khi chuẩn bị
Sai lầm 1: Chuẩn bị quá nhiều slide, quá ít thông điệp.
Thông điệp mới là điều người nghe ghi nhớ, không phải từng biểu đồ.
Sai lầm 2: Dồn hết tâm trí vào nội dung, bỏ quên phần trình bày.
Nội dung hay nhưng giọng run, mắt lạc hướng, nhịp thở dồn dập sẽ khiến người nghe khó tập trung.
Sai lầm 3: Luyện tập một mình, không ghi âm – không phản hồi.
Không nghe lại bài nói đồng nghĩa bạn đang tập sai mà không biết.
Hành động nhỏ để bắt đầu chuẩn bị chiến lược
- Viết 3 ý chính thay vì cả bài
- Luyện tập mỗi ngày 5–10 phút
- Ghi âm một lần, nghe lại và sửa một chi tiết
- Mỗi ngày tập một phần, không tập cả bài cùng lúc
- Tập với người thật sau 3 lần tập một mình
Kết luận
Thuyết trình không phải là màn biểu diễn ngẫu hứng. Nó là một chuỗi hành động được lập kế hoạch. Người có chiến lược không chỉ biết họ sẽ nói gì, mà còn biết tại sao họ nói điều đó, nói như thế nào, và chuẩn bị ra sao để giữ được bình tĩnh kể cả khi mọi thứ không diễn ra như dự tính.
Câu hỏi thường gặp
1. Có cần viết toàn bộ nội dung bài nói không?
Không cần. Viết dàn ý là đủ để giữ mạch tư duy.
2. Tập nói nhiều có giúp tự tin hơn không?
Có, nếu bạn luyện đúng cách và nghe lại để điều chỉnh.
3. Làm sao biết mình đang nói quá nhanh?
Ghi âm lại và tự nghe – nếu chính bạn còn thấy mệt khi nghe lại, khán giả cũng vậy.
4. Có nên dùng slide nhiều chữ để dễ nhớ bài?
Không nên. Slide là để hỗ trợ, không phải để thay thế trí nhớ.
5. Có cách nào giảm run khi trình bày không?
Hít thở sâu trước khi nói và luyện tập với người thật sẽ giúp giảm rõ rệt cảm giác lo lắng.
Tài liệu tham khảo
– Duarte, N. (2012). Resonate: Present Visual Stories That Transform Audiences. Wiley.
– Beilock, S., & Carr, T. (2001). On the Fragility of Skilled Performance: What Governs Choking Under Pressure? Journal of Experimental Psychology.
– Brooks, A. W. (2014). Get Excited: Reappraising Pre-Performance Anxiety as Excitement. Journal of Experimental Psychology: General.
– Harvard Business Review (2019). Speak Like a Leader.
