Bạn từng nhận được một lời khen khiến bạn thấy… nghi ngờ?
Không biết người kia có thật lòng không. Không rõ họ khen vì muốn động viên, hay có mục đích gì khác.
Hoặc bạn từng muốn góp ý tích cực với ai đó – nhưng lại sợ bị hiểu lầm là “nịnh”, là “giả tạo”?
Chúng ta đang sống trong một xã hội vừa khao khát sự ghi nhận, lại vừa dễ phòng thủ trước những lời có cánh. Điều đó khiến phản hồi tích cực trở thành một kỹ năng khó – vừa dễ bị lạm dụng, vừa dễ bị hiểu sai.
Vậy làm sao để phân biệt: thế nào là phản hồi tích cực chân thành, và đâu là nịnh bợ thiếu chiều sâu?
Ba điểm khác biệt cốt lõi
1. Phản hồi tích cực có nội dung cụ thể – nịnh bợ thì chung chung
Một nghiên cứu của Grant & Gino (2010) trên Academy of Management Journal chỉ ra rằng: những lời khen cụ thể có khả năng khuyến khích người khác cải thiện hiệu suất gấp đôi so với lời khen chung chung.
Ví dụ:
- Phản hồi tích cực: “Bài thuyết trình của bạn hôm nay mạch lạc hơn rõ rệt, đặc biệt phần ví dụ ở đoạn 2 khiến người nghe dễ hình dung.”
- Nịnh bợ: “Bạn làm gì cũng giỏi quá!”
Lời khen cụ thể tạo cảm giác người nói có quan sát thật – có để tâm thật. Lời khen chung chung chỉ khiến người nghe tự hỏi: “Câu này áp dụng cho ai cũng được mà?”
2. Phản hồi tích cực nhấn mạnh nỗ lực – nịnh bợ tâng bốc năng lực
Tâm lý học hành vi cho thấy: nếu ta khen ai đó vì thông minh, họ dễ sinh tâm lý “phải giữ hình ảnh” → sợ sai, né thử thách. Nhưng nếu khen họ vì nỗ lực, họ có xu hướng tiếp tục cố gắng.
Ví dụ:
- Phản hồi tích cực: “Mình thấy bạn đã luyện rất nhiều cho phần này, sự kiên trì đó thực sự đáng trân trọng.”
- Nịnh bợ: “Bạn sinh ra đã có năng khiếu này rồi!”
Điều người nghe cần là được tiếp thêm động lực – không phải là gánh nặng kỳ vọng.
3. Phản hồi tích cực là để họ phát triển – nịnh bợ là để mình được lòng
Hãy tự hỏi: “Tôi đang nói điều này vì sự phát triển của họ – hay để họ thích mình hơn?”
Sự khác biệt nằm ở mục đích sâu xa.
- Phản hồi tích cực có thể nhẹ nhàng nhưng vẫn bao hàm góp ý, định hướng cụ thể. VD: Phần bạn giải thích lúc nãy rất rõ ràng. Nếu thêm một ví dụ gần hơn với thực tế, người nghe sẽ nắm bắt nhanh hơn nữa.
- Nịnh bợ thường chỉ chăm chăm khen, làm vừa lòng, dù chưa chắc điều đó giúp ích. VD: “Bạn nói gì người ta cũng mê, khỏi chỉnh sửa gì hết!”
Làm sao để rèn luyện phản hồi tích cực đúng cách?
Dưới đây là 4 bước thực hành:
Bước 1: Quan sát thật kỹ
Chỉ phản hồi khi bạn thực sự có dữ liệu quan sát. Nếu không có, hãy im lặng. Đừng vì muốn “làm người ta vui” mà nói điều bạn chưa thấy.
Bước 2: Nhấn mạnh hành vi – không gán nhãn con người
Thay vì “Bạn rất giỏi”, hãy nói “Bạn trình bày phần mở đầu hôm nay rất thu hút.”
Bước 3: Kết hợp khen và gợi ý
Một lời khen hiệu quả không phải “trắng xoá” góp ý. Bạn có thể khen phần họ làm tốt, và mời gọi họ phát triển tiếp. Ví dụ:
“Mình rất ấn tượng với cách bạn xử lý tình huống đó – nếu phần kết nối sang ý tiếp theo mượt hơn chút nữa thì sẽ hoàn hảo.”
Bước 4: Giữ thái độ không cầu lợi
Một phản hồi chân thành đến từ mong muốn giúp đối phương tốt lên – không phải mong nhận lại điều gì. Giữ tâm thế này, bạn sẽ không cần lo bị hiểu nhầm là “nịnh”.
Kết luận
Phản hồi tích cực không phải là lời khen có cánh – mà là món quà giúp người khác nhìn thấy chính mình rõ hơn.
Khi ta dám thật lòng ghi nhận – đúng cách, đúng lúc – ta không chỉ giúp người khác phát triển, mà còn xây dựng một mối quan hệ bền vững, tôn trọng và tin cậy.
FAQ – Giải đáp nhanh
1. Phản hồi tích cực có cần thiết không nếu người đó làm chưa tốt?
→ Có. Chính lúc họ chưa tốt là lúc họ cần được nhìn thấy nỗ lực. Điều này giúp họ đủ động lực để thay đổi.
2. Làm sao để phản hồi tích cực mà không bị “sến” hay giả tạo?
→ Hãy luôn có dẫn chứng cụ thể, và chỉ nói khi bạn thật lòng nghĩ vậy. Câu từ càng mộc mạc, càng dễ tin.
3. Nếu mình không giỏi ăn nói thì có nên phản hồi không?
→ Có thể bắt đầu bằng một điều đơn giản nhất bạn thấy: “Mình thấy bạn rất cố gắng hôm nay. Cảm ơn vì điều đó.”
Muốn học sâu hơn cách phản hồi thông minh – hiệu quả – không bị hiểu lầm?
Hãy tham gia khóa học Nghệ thuật Giao tiếp 8 buổi tại Golden Voice để luyện phản hồi trong từng tình huống thực tế.
